گونه‌شناسی نحوﮤ «تقابل» جاﻣﻌﮥ ایرانی پس از هجوم مغول

Authors

Abstract:

مغولان در سال 616ق/1219م و به رهبری چنگیزخان مغول، وارد سرزمین‌های شرقی بلاد اسلامی شدند و در مناسبت‌های اجتماعی و سیاسی این سرزمین‌ها تغییرات عمده‌ای پدید آوردند. پیامدهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هجوم مغول به‌گونه‌ای بود که دورﮤ اسلامی تاریخ ایران را می‌توان به پیش از مغول و پس از آن تقسیم کرد. این تغییرات چنان تأثیرگذار بود که بسیاری از مظاهر اجتماعی و بنیان‌های جاﻣﻌﮥ ایرانی را متحول کرد. البته تمامی تغییرات تنها از هجوم مغول ناشی نبود و این مسئله بخشی از ماجرا را تشکیل می‌داد و بخش دیگر مسئله، تغییراتی بود که ایرانی‌ها خود به آن دست زدند؛ چه اینکه آن را از سر آگاهی انجام داده باشند یا از سر اجبار برای اداﻣﮥ حیات اجتماعی. مجموع این تغییرات، تحولاتی اساسی را به وجود آورد که آن را باید «واژگونی اجتماعی» در ایران پس از مغول تعبیر کرد. در قبال این واژگونی اجتماعی، جاﻣﻌﮥ ایرانی سه رویکرد متفاوت از خود نشان داد: همکاری، سکوت و تقابل. به‌نظر می‌رسد آن دسته از ایرانی‌ها که به تقابل اقدام کردند و اعتراض‌هایی را ترتیب دادند در غالب دو رویکرد کلی فعالیت می‌کردند: حرکت‌های مبتنی‌بر تفکرهای منجی‌گرایانه و فعالیت‌های فتیان. حرکت‌های منجی‌گرایانه خود به سه دسته تقسیم می‌شدند: جلال‌الدین‌های دروغین، مهدیان دروغین و انتظار بازگشت خلافت عباسی. این سه گوﻧﮥ متفاوت تنها در معرفی نمونه و مصداق متفاوت بودند و درمجموع، هر سه جامعه را به این باور می‌رساند که شخصی ظهور خواهد کرد و آنها را از فلاکت و ادبار نجات خواهد داد. درهمین راستا، چون این حرکت‌ها نظام فکری مدونی نداشتند، درنهایت موفق نشدند به‌صورت نهضتی فراگیر درآیند. در مقابل، فتیان چون از نظام‌نامه‌ها و مرام‌نامه‌های مدون بهره می‌برد و جاﻣﻌﮥ ﻧﺨﺒﮥ ایرانی از آنها پشتیبانی می‌کرد به موفقیت‌های مؤثرتری دست یافت و درنهایت، یکی از عواملی شد که نظام ایلخانی را از درون مضمحل کرد.

Upgrade to premium to download articles

Sign up to access the full text

Already have an account?login

similar resources

اثرات هجوم مغول در سیر جغرافیانویسی

تا نیمه اول قرن دوم هجری، اغلب جغرافیانویسان را لغت­شناسانی تشکیل می­دادند که به ذکر انوار و فضایل تاریخی و جغرافیایی می­پرداختند. گسترش قلمرو اسلامی و آشنایی با ملل دیگر روند "جغرافیای فضیلت شمار" را به سمت "جغرافیای توصیفی" تا هجوم مغول سوق داد. در تألیفاتی که به جغرافیای توصیفی می­پرداختند، موضوعاتی همچون مسالک، راه  هایی که به خانه خدا ختم می­گردید، تعیین جهت قبله، جغرافیای طبیعی و آب و هوا...

full text

تحول مرتبۀ ترخانی در انتقال از جامعۀ تورانی به ایران عصر مغول

ترخان لغتی ترکی به معنای آزادة معاف از انجام خدمات یا مصون از مجازات و مرتبه‌ای شناخته‌شده در میان ترکان و مغولان بوده است. چنان‌که چنگیزخان به دو نفر که در موقعیتی بسیار حساس و خطرناک به او کمک کرده بودند، چنین مرتبه‌ای داد. نه‌تنها منابع ایرانی تاریخ مغول به این رخداد توجهی خاص نشان داده‌اند، بلکه بعدها چنین مرتبه‌ای به‌وسیلة دولت مغول در ایران (ایلخانان) نیز برقرار شد. از آن‌جا که در مناسبات...

full text

هجوم اعراب مسلمان و ساختارهای جامعه ایرانی

این مقاله تحلیلی از حرکت اجتماعی ـ فرهنگی در خلال دو قرن اول اسلام ارائه می دهد .به دلایلی تغییرات اندکی در ابتدای ظهور اسلام در ایران اتفاق افتاد و به طور طبیعی، سلطةراه و روش و رسوم قبلی، مدت زیادی ادامه یافت . در برخی موارد، شخصیت های والامقام واشراف و دهقانان از زرتشت بریدند و به اسلام روی آوردند که این امر راه را برای تغییردین اقشار پایین جامعه و تغییراتی در ساختار اجتماعی ایران فراهم آورد

full text

تأثیرات روانی هجوم مغول بر جامعه قرن هفتم، با نگاهی به نفثـۃ المصدور

در طول تاریخ ایران، جنگ های بسیاری به وقوع پیوسته است که شاید مهم ترین و مخرّب‌ترین آن، هجوم بی رحمانه قوم وحشی و بیابان نشین مغول باشد. به طور کلّی، هر جنگی خسارات متعدّد به همراه دارد. گذشته از کشتار وسیع و خسارات مادّی فراوانی که جبران آن نیازمند گذشت زمان است؛ خسارات روحی و روانی و اخلاقی و فرهنگی نیز در شمار آثار و پیامدهای منفی جنگ های بزرگ است که جبران آن به سادگی ممکن نیست و حتّی شاید تا چند...

full text

My Resources

Save resource for easier access later

Save to my library Already added to my library

{@ msg_add @}


Journal title

volume 10  issue 2

pages  101- 120

publication date 2018-07-23

By following a journal you will be notified via email when a new issue of this journal is published.

Hosted on Doprax cloud platform doprax.com

copyright © 2015-2023